W 1521 roku Luter zostaje wezwany na Sejm Rzeszy. Cała jego podróż do Wormacji przypomina triumfalny pochód. Wszędzie towarzyszą mu wiwaty. Przybywa do miasta 16 kwietnia 1521 roku. Wieczorem następnego dnia po raz pierwszy staje przed „cesarzem i rzeszą". Wstępne przesłuchanie było czystą formalnością. Lutrowi przedłożono jego pisma i zapytano, czy są jego autorstwa, na co odpowiedział pozytywnie. Następnie został zapytany, czy gotów jest ich treści całkowicie lub częściowo odwołać. Luter poprosił o czas do namysłu, ponieważ zagadnienie to jest niezwykle skomplikowane i dotyczy Słowa Bożego. W tej sytuacji posiedzenie zostało odroczone o jeden dzień.

Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

Upływ czasu przynosił Lutrowi coraz więcej rozczarowań. Spodziewał się, że inni pójdą jego śladem, że dzięki Słowu, któremu on tak zaufał, przeżyją swe nawrócenie, przemianę serca –  metanoię, jego wielkie odkrycie. Znalazło się takich niewielu.

Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

(ERAZM Z ROTTERDAMU I ULRICH ZWINGLI)

Około 1525 roku Luter wdał się w spór z samym „księciem humanistów”, Erazmem z Rotterdamu. Początkowo nic nie zapowiadało konfliktu – Luter z dorobku Erazma czerpał pełnymi garściami, a Erazm odnosił się doń życzliwie i nawet po trosze wspierał. W konserwatywnych kręgach kościelnych uważano nawet, że Erazm jest ukrytą sprężyną działań Lutra; to akurat wcale nie było prawdą.

Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

Klęska 1525 roku ograniczyła działalność Lutra do elektorskiej Saksonii. Oczywiście, wpływ jego sięgał daleko poza granice saskiego elektoratu, ale tylko tam mógł teraz swą pracę prowadzić osobiście. Sprzyjał mu nowy elektor Jan Stały, chociaż nie był on władcą na miarę swego starszego brata, zmarłego księcia Fryderyka Mądrego.

Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

(Przypowieści 31:10)

W tych gorących, a tragicznych dniach wojny chłopskiej Luter znów dokonał przewrotu – tym razem najzupełniej osobistego. Skutkiem jego nauczania był rozpad życia zakonnego; mnisi i mniszki masowo opuszczali klasztory. Zdarzyło się właśnie, że z klasztoru panien cystersek w Nimbschen, 30 km od Lipska, uciekło dwanaście zakonnic.

Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

Müntzer działał najpierw w Zwickau, wspólnie z sukiennikiem Storchem i innymi radykałami; łączyło ich przekonanie, że ważne jak Biblia, a nawet ważniejsze od niej, są wizje i objawienia, których doznawali. Mieszczanie tamtejsi uznali go za niebezpiecznego podżegacza i wygnali z Zwickau.

Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

Powstania ludowe wybuchały wielokrotnie w feudalnej Europie. Gdy wzmagał się ucisk, a nikt nie chciał słuchać skarg i bronić ciemiężonych chłopów, za broń chwytali oni sami. Przyczyny były wszędzie podobne. Wojna domowa, która w XVII stuleciu spustoszy Rzeczpospolitą Polsko-Litewską i przyprawi ją o upadek, też będzie wielką rebelią ukraińskiego chłopstwa. Pisze o tej wojnie jej naoczny świadek:

Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

Wybiegnijmy tu nieco w przyszłość – na tym, czego dokonał w Wartburgu, Luter nie poprzestał. Tekst niemiecki Nowego Testamentu poddawał nieustannym poprawkom, a czekał go jeszcze przekład Starego Przymierza – wyzwanie daleko większe. Świadom tych trudności, sam nie chciał się tego podjąć, lecz zatrudnił grono współpracowników.

Kontynuacja tekstu: "Oręż, którym walczymy"

Przybywszy do Niemiec Militz połapał się jednak, że darmo jest straszyć księcia; zauważył też, jak duża jest liczba zwolenników Lutra – inne nastroje tam zapanowały. O klątwie wspomniał więc tylko równym sobie lub niższym rozmówcom, bratał się ze wszystkimi jako ich rodak – Niemiec, a przed księciem postanowił stawić się bardzo układnie. Złotej Róży jednak mu nie wręczył – złożył cenne odznaczenie w depozycie bankowym u Fuggerów, przynajmniej na razie.

Kontynuacja tekstu: "Oręż, którym walczymy"

Od głupiej i pełnej obelg opinii Prierasa ważniejsze były trzy inne pisma z kancelarii papieskiej: listy do elektora saskiego, do legata papieskiego w Niemczech i do generała zakonu augustianów w Rzymie. Adresatom nakazano Lutra uwięzić i pilnie strzec do czasu wydania dalszych dyspozycji (generał augustianów miał wyznaczyć pełnomocnika do dopilnowania tej sprawy). W Rzymie wszczęto przeciwko Lutrowi proces o herezję. Groźba Tetzla – „ten heretyk wnet spłonie na stosie” – stała się bardzo realna.

Kontynuacja tekstu: "Oręż, którym walczymy"

Hohenzollernowie liczyli na papieską dyspensę, ale - skoro rzecz była podwójnie trudna, to i jej przeprowadzenie musiało być wielce kosztowne. Szczęściem dla książąt brandenburskich, papież Leon X też bardzo potrzebował pieniędzy; rozpoczęta jeszcze za Juliusza II budowa bazyliki Świętego Piotra w Rzymie z braku środków finansowych stanęła w miejscu i na jej murach zaczęły kiełkować rozsiewane wiatrem chwasty.

Kontynuacja tekstu: "Oręż, którym walczymy"

W cesarstwie niemieckim nie było stałych podatków. Podatki są niemile widziane w każdej epoce, a skoro nie ma obowiązku stałego ich płacenia, każda próba opodatkowania wywołuje opór. Ilekroć panujący, cesarz czy książę, nakładał obowiązkową daninę, natychmiast spotykał się z reakcją poddanych: „Kiedy wreszcie skończą się podatki?” O ten opór rozbiły się usiłowania cesarza Maksymiliana I, pragnącego wprowadzić stałe opłaty na rzecz skarbu Rzeszy.

Kontynuacja tekstu: "Oręż, którym walczymy"

Co najmniej od XV stulecia kolejnych cesarzy trapiły problemy finansowe – cesarskie wydatki nieustannie przeważały nad dochodami. Wydać się to może dziwne, bo Niemcy były wielkim, ludnym i zasobnym krajem, z rozwiniętym górnictwem i metalurgią, z kwitnącymi rzemiosłami.

Kontynuacja tekstu: "Oręż, którym walczymy"

Państwo, w którym Lutrowi przyszło żyć i pracować, nie było wcale organizmem jednolitym. Cesarze niemieccy mieli się wprawdzie za spadkobierców Karola Wielkiego, ich znakomitego poprzednika, zmarłego w 814 roku i pochowanego w Akwizgranie – ale supremacja Karola Wielkiego w zachodniej, łacińskiej Europie należała do odległej przeszłości.

Kontynuacja tekstu: "Oręż, którym walczymy"

Dla Lutra był to przełom – ustąpiło wreszcie dojmujące poczucie własnej grzeszności, tego upadku, z którego nie można się podnieść, tego lęku przed Sądem Ostatecznym. Lutra będą nadal – aż do końca życia – trapić napady ciężkiej depresji, ale już bez tej rozpaczliwej bezradności, na którą nie było lekarstwa. Nawet na dnie Luter uchwyci się mocno "nadziei, kotwicy duszy, pewnej i mocnej, sięgającej aż poza zasłonę." (Hebr. 6:19). Co przy tym niezwykle istotne – on pojednał się z Bogiem sam, bez pomocy swych nauczycieli, bez pomocy Kościoła – pojednanie odnalazł w Biblii.