Dwóch Benedyktów

28 lutego 2013 roku ustąpił z urzędu papież Benedykt XVI. Czy przyczyną abdykacji był, nieodłączny od starości, upadek sił czy też papieskie zamierzenia nie przemogły oporu kurii rzymskiej i hierarchii kościelnej – wie pewnie tylko papież i być może jego najbliżsi przyjaciele i współpracownicy. Dla postronnych pozostaje to zagadką. Kwestia ta ma pewien walor ogólnoludzki, nie tylko religijny. Czy ustępujący Benedykt XVI osiągnął cel, który mu od momentu wyboru przyświecał?

Jak wiadomo, w przypadku papieży imię przyjmowane po konklawe nabiera znaczenia symbolu. W 1958 roku Jan XXIII od razu dał znać, że nie będzie kontynuatorem długiej linii konserwatywnych papieży o imieniu Pius, aż do Piusa XII, swego poprzednika. Pontyfikat Jana XXIII, jak i zresztą jego następcy, Pawła VI, istotnie to potwierdził. Natomiast kardynał Ratzinger wybrał sobie imię Benedykt. Czy miał na myśli przysłowiową benedyktyńską pracowitość i uczoność dawnych mnichów czy też pragnął nawiązać do swego imiennika? Po raz ostatni nosił to imię kardynał Giacomo della Chiesa, obrany papieżem 3 września 1914 roku, wkrótce po wybuchu I wojny światowej. Wojna zdominowała jego pontyfikat. Polityczni przywódcy zwaśnionych państw usiłowali go pozyskać dla poparcia ich własnej sprawy, lecz papież pozostał neutralny i wśród konfliktu obrał sposób postępowania iście chrześcijański. Benedykt XV, dziś nieomal zapomniany, nie zwykł był odmawiać pomocy potrzebującym. Zarówno na niższych szczeblach hierarchii kościelnej, jak i gdy piastował urząd arcybiskupa Bolonii, w końcu jako papież, znany był ze swej szczodrości na cele charytatywne. Zorganizował szeroko zakrojoną pomoc dla ofiar wojny (finansową i informacyjną, w tym opiekę nad rannymi i jeńcami), m.in. hojnie wspierał kierowany przez Sienkiewicza i Paderewskiego Komitet Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Rozmiary tragedii przerażały Benedykta XV. Od początku usiłował on nakłonić walczące strony do zawarcia pokoju: apelował o to 1 listopada 1914 r., wzywał do rozejmu na Święta Narodzenia Pańskiego w 1914 roku i wielokrotnie później, aż do roku 1918 – na próżno. W rozdartej wojną Europie pokojowe jego inicjatywy były głosem wołającego na puszczy, a neutralność spotkała się z ostrą krytyką. Benedykt XV zmarł na grypę 22 stycznia 1922 r. Na pomoc dla ofiar wojny wydał tyle, że gdy umarł, w skarbcu watykańskim brakowało pieniędzy na sfinansowanie konklawe.