Z Ijobem wśród zwierząt
Czy krokodyla zdołasz złapać na wędkę? Ijob 40:25 (BW)
Kiedy tłumacz dociera do cytatu, często ma chwilę oddechu – wystarczy skopiować i wkleić tekst po ewentualnym sprawdzeniu, który polski przekład najbliższy jest obcojęzycznego oryginału. Bywa jednak (jak już widzieliśmy w przypadku Góry Hermon), że zamiast tego trzeba przeprowadzić całe dochodzenie, zanim podejmie się decyzję w pozornie prostej sprawie.
Taka właśnie przygoda wynikła z niedawnego artykułu, którego głównymi bohaterami są lewiatan i behemot, zwierzęta znane głównie z Księgi Ijoba. Autor napisał następujące zdanie:
„He beholdeth all high things: he is a king over all the children of pride”.
Okazało się, że w 41 rozdziale Księgi Ijoba... nie ma 34 wersetu! W Biblii Warszawskiej i Tysiąclecia kończy się on wersetem 26, w Biblii Gdańskiej – 25. W King James Bible, z której cytuje autor artykułu, wersetów jest 34. Mamy więc do czynienia z sytuacją, gdzie część księgi jest podzielona różnie w różnych językach (i przekładach).
Mam jednak nadzieję, że w połączeniu z sąsiednim rozdziałem lub rozdziałami jakoś się to wyrównuje – a drążę sprawę, bo i w dalszej części tłumaczonego tekstu jest sporo odnośników do tych właśnie rozdziałów. Na pierwszy rzut oka we wszystkich czterech wersjach (KJV, BG, BW, BT) mamy podobny początek rozdziału 40 i koniec rozdziału 41 – Pan Bóg zwraca się do Ijoba, mówi mu właśnie o lewiatanie i behemocie, a na koniec stwierdza, że lewiatan na wszystko spogląda z góry. Liczę jednak wersety w tych dwóch rozdziałach – i, niestety, rachunek się nie zgadza:
BG: 28+25=53; BW: 32+26=58; BT: 32+26=58; KJV: 24+34=58
Okazuje się, że nierówny podział sięga jeszcze dalej – bo tak naprawdę werset o Bogu przemawiającym wśród nawałnicy jest w BG w 40:1, ale w BW i BT (jak również w KJV) przemieszcza się do 40:6. Rozsądniej będzie chyba szukać wersetowych odpowiedników kierując się znaczeniem i kontekstem, niż wdawać się w wielorozdziałowe przeliczenia. Robię sobie tylko szybką tabelę, w której zaznaczam kolorami kilka „kotwic”; pomogą mi one w ogólnej orientacji, jako że ze względu na poetyckość tekstu znalezienie odpowiadającego wersetu nie zawsze jest oczywiste.
tab. Porównanie czterech tłumaczeń 40 rozdziału Księgi Ijoba.
Księga Ijoba to nie jedyne miejsce, gdzie napotykamy różnice w numeracji. Dość dobrze znanym przykładem są końcowe rozdziały Proroctwa Malachiasza, gdzie w BW i BT trzeci rozdział ma 24 wersety, natomiast w BG mamy 18 wersetów w rozdziale trzecim i 6 w dodatkowym – czwartym.
Pełne niespodzianek dla tłumacza angielsko-polskiego są też Psalmy – trzeba skrupulatnie sprawdzać numerację wersetów, bo często występuje przesunięcie o jeden lub dwa wiersze. W cytowanym przez wielu autorów KJV początkowe słowa, takie jak „Psalm Dawidowy” czy „Na nutę...” nie są zwykle zaliczane do wersetów i numeracja zaczyna się nieco dalej. I tak przykładowo słowa „lepszy jest dzień w przedsionkach twoich, niż gdzie indziej tysiąc” w polskich Bibliach są w Psalmie 84:11, a w KJV – 84:10.
Wracając jednak do Ijoba – okazuje się, że i w nazewnictwie zwierząt – bohaterów artykułu nie ma jednolitości:
Oto teraz słoń, któregom uczynił jako i ciebie, trawę je jako wół. BG 40:10
Oto hipopotam, którego stworzyłem jak i ciebie, żywi się trawą jak wół. BW 40:15
Oto hipopotama – jak ciebie go stworzyłem – jak wół on trawą się żywi. BT 40:15
A oto Behemot, którego jak i ciebie uczyniłem. Je zieloną trawę tak jak byk. PNŚ 40:15
Wyciągnieszże wędą wieloryba? albo sznurem utopionym w języku jego? BG 40:20
Czy krokodyla zdołasz złapać na wędkę albo powrozem skrępować jego język? BW 40:25
Czy krokodyla chwycisz na wędkę lub sznurem wyciągniesz mu język? BT 40:25
Czy zdołasz wyciągnąć Lewiatana haczykiem na ryby albo czy potrafisz przytrzymać powrozem jego język? PNŚ 41:1
Jak z tego wybrnąć? W tłumaczonym artykule nie ma na szczęście bezpośrednich cytatów z powyższych wersetów, więc nie ma też konieczności wyjaśniania związku między zwierzętami występującymi w różnych wersjach. Zakładam też – miejmy nadzieję, że słusznie – iż behemot i lewiatan są na tyle znane i na tyle mocno związane z Księgą Ijoba, że czytelnik nie będzie miał problemu z połączeniem wszystkiego w całość.
Pozostaje jeszcze kwestia numeracji. Ponieważ większość cytatów w polskiej wersji artykułu pochodzi z Biblii Warszawskiej, można by zastosować tylko odnośniki do tego przekładu. Wydaje mi się jednak, że byłaby to trochę dyskryminacja czytelników używających BG czy BT, bo jeśli zechcą zajrzeć do źródła, zmusi się ich do szukania cytowanych wersetów po całej okolicy. Choć może nie wygląda to najlepiej, dopisuję szczegółowe odnośniki w nawiasie:
że wysiłki człowieka starającego się okiełznać lewiatana są daremne.
W odróżnieniu od zmagań człowieka z lewiatanem próby okiełznania rozbieżności w numeracji odnośników nie były chyba daremne i pozwoliły ustalić jakąś strategię na resztę artykułu. Pozostają, oczywiście, inne pytania – jak choćby o przyczyny tych rozbieżności, ale to już temat na całkiem inne poszukiwania.
fot. Tomek Śmiałkowski
- Tagi: behemot, Biblia, Biblia Gdańska, Bóg, Dawid, góra Hermon, Ijob, King James Bible, księga Ijoba, lewiatan, proroctwo, Proroctwo Malachiasza, Psalm Dawidowy, tłumaczenie Biblii