Rosa Hermonu na górach Syonu
O dziesięciu nazwach jednej góry
Umiejętnością jego rozstąpiły się przepaści, a obłoki rosą kropią. - Przypowieści Salomona 3:20
Dzisiejsza wędrówka pod hasłem „Z pamiętnika tłumacza” zabierze nas w północne strony Izraela, ku górze Hermon. W pewnym artykule o Psalmie 133 znalazło się następujące zdanie:
Zacznijmy od tłumaczenia „na brudno”– na razie nazwy zostawiam tak jak są, bo będą wymagały przemyślenia:
Umiejscowienie i panorama góry Hermon. Źródło: Wikipedia
Na pierwszy rzut oka autor artykułu ułatwił mi sprawę: wystarczy sprawdzić werset z 5 Mojżeszowej i od razu będziemy mieli polską wersję „Sion”. Założyłam sobie, że w polskiej wersji cytaty będą pochodziły z Biblii Warszawskiej, więc zaczynam właśnie tam – i od razu napotykam trudność, bo werset brzmi tak:
„...od Aroer, leżącego nad brzegiem potoku Arnon, aż do góry Sirion, czyli do Chermonu.”
„Sirion” to chyba jednak nie to samo słowo, co „Sion”... co na to inne przekłady?
BT:...aż do góry Sirion, to jest Hermonu...
BG: ... aż do góry Syon, która jest Hermon...
PNŚ [Przekład Nowego Świata]: ...aż po górę Sijon, to znaczy Hermon.
Aha! Biblia Gdańska i Przekład Nowego Świata podają nazwy podobne do angielskiego „Sion”. Wybieram „Syon” ze względu na to, że Biblia Gdańska jest prawdopodobnie bliższa czytelnikom niż Przekład Nowego Świata, ale trzeba będzie w odnośniku zaznaczyć „BG”; być może dobrze byłoby dołożyć również „przyp. tłum.” z informacją o tym, że PNŚ oddaje tę nazwę jako „Sijon”.
Ciekawi mnie jednak, skąd w BW i BT „Sirion”? Biegnę sprawdzić jak wygląda to słowo w oryginale: ישִׂיאוֹן– si-yion, hebrajski wyraz użyty w Starym Testamencie tylko ten jeden raz. Za to Wikipedia potwierdza, że Hermon to ta sama góra co Sirion – tej nazwy używali Sydończycy i można ją znaleźć w kilku wersetach, na przykład w 5 Mojż. 3:9:
BT: Sydończycy nazywają Hermon Sirion, Amoryci zaś zwą go Senir.
BW: Sydończycy nazywają Hermon, Syrion a Amorejczycy nazywają go Senir.
BG: (Sydończycy zowią Hermon Szyryjon, a Amorejczycy zowią go Sanir.)
Tutaj w oryginale mamy jednak nieco inne słowo - שִׁרְיוֹן - szirjon – więc pytanie dlaczego we wcześniejszym wersecie niektóre przekłady zmieniły Sijon na Sirion pozostaje bez odpowiedzi. Może tłumacze chcieli ułatwić sprawę czytelnikowi i ujednolicić nazwy? To jednak tylko moje przypuszczenie, które i tak w żaden sposób nie pomaga przy naszym zdaniu.
(Szirjon mamy jeszcze w Psalmie 29:6 i tam w różnych przekładach znajdziemy podobne wersje jak powyżej z tym, że BG zamiast Szyryjon podaje Syryjon.)
Można zatem uznać, że uporaliśmy się z pierwszą częścią fragmentu do przetłumaczenia. Pozostaje część druga:
Jak zapisać po polsku różnicę między Sion a Zion? Znajdę może na początek wersety, gdzie występuje angielski Zion (hebr. צִיּוֹן) i sprawdzę, jak się rzeczy mają w naszych tłumaczeniach:
Przykład 1 - Psalm 9:12
BT: ...Psalm śpiewajcie Panu, co mieszka na Syjonie.
BG: ...na Syonie.
BW: ... na Syjonie.
Przykład 2 – Sof. 3:14
BT: Wyśpiewuj, Córo Syjońska!
BG: Zaśpiewaj, córko Syońska!
BW: Wyśpiewuj, Córo Syjońska!
Wygląda na to, że BG w obu przypadkach (ang. Sion i Zion) stosuje słowo Syon! Mamy je w omawianym wersecie z 5 Mojżeszowej o górze Hermon, jak również tam, gdzie jest mowa o mieście Dawida, córce syońskiej, czy też w znanym tekście o tym, że Prawo wyjdzie z Syonu! Jeśli chcę konsekwentnie używać nazewnictwo z BG, nie obejdzie się chyba bez notki wyjaśniającej tę sytuację... albo bez tłumaczenia opisowego:
jedynie raz w tym właśnie wersecie – przyp. tłum.) nie należy mylić z Syonem (w BW, BT - Syjonem)
– nazwą używaną w kontekście Jerozolimy.
Skoro już wybrnęliśmy z przekładu (jeśli to nie jest wersja ostateczna, mamy przynajmniej jakiś pomysł), zastanówmy się przez moment: na który Syon spada rosa Hermonu w Psalmie 133 i jak się to dzieje?
Oryginał nie pozostawia wątpliwości – to צִיּוֹן, tsi-jon, angielski Zion, Syon odnoszący się do Jerozolimy. Wspomnieliśmy już zresztą, że ten Syon-Hermon, który stał się przyczyną całego niniejszego rozważania, pojawia się w Biblii tylko raz, w 5 Mojżeszowej.
Najprostsze skojarzenie mogłoby być takie: Jordan ma źródła w okolicy góry Hermon, zatem zbiera okoliczną rosę i niesie ją do Jerozolimy. Jak pisze autor artykułu, którym się zajmuję, tak jednak nie jest: po pierwsze, Jordan nie płynie przez Jerozolimę, a po drugie – koryto rzeki leży na tamtym obszarze o wiele niżej, niż Święte Miasto.
Bardziej prawdopodobne wyjaśnienie – szerzej opisane we wspomnianym artykule – powiada, że chmury zbierające się nad górami Antylibanu (do których należy również Hermon) przemieszczają się na południe i niesiony przez nie deszcz spada między innymi na Jerozolimę.
Pozostaje jeszcze jedna zagadka związana z nazwą naszej tytułowej góry: dlaczego w pewnych przekładach widzimy Hermon, a gdzie indziej Chermon?
Zapewne ma tu swój wpływ tradycja (osobiście jestem przyzwyczajona do nazwy Hermon). Chermon jest być może próbą dokładniejszej transkrypcji litery chet (ח) – odpowiednika głębszego, bardziej gardłowego dźwięku, standardowo zapisywanego właśnie jako ch. Drugi hebrajski dźwięk h (litera he – ה) jest bardziej podobny do naszego h i tak też się go transliteruje.
Różnicę można usłyszeć poniżej:
he w słowie הַר har – góra: Strong H2022
chet w słowie חֶרְמוֹן - Chermon: Strong H2768
Podobne różnice mamy na przykład w imieniu króla Tyru, który dostarczył materiały na budowę świątyni Salomona (2 Sam. 5:11): raz będzie to Chiram, kiedy indziej – Hiram.
I tak werset z psalmu, który prawdopodobnie znamy na pamięć, być może śpiewaliśmy go nawet dziesiątki razy – raczy nas deszczem ciekawych informacji. Doszukaliśmy się kilku nazw jednej góry, które wśród dostępnych nam przekładów Biblii dają w sumie aż dziesięć wersji!
Hermon, Chermon, Syon, Sijon, Sirion, Syrion, Szyryjon, Syryjon, Senir, Sanir
Dlaczego tak jest? To temat na odrębne rozważania. W wielkim skrócie można powiedzieć, że zapewne różne narody na przestrzeni czasu nadawały temu wzniesieniu swoje nazwy. Podobne zjawisko spotkamy i w bardziej współczesnych kontekstach, zależnie od tego, co dana góra miała upamiętniać: Mt. Everest to również Czomolungma; najwyższy szczyt Północnej Ameryki, McKinley, przez rdzennych mieszkańców nazywany jest Denali. To już jednak zupełnie inna wycieczka.
PS. Dla chętnych – link do posłuchania Psalmu 133 w oryginale. Oprócz imion i nazw własnych (Dawid, Aaron, Charmon, Tzijon, Adonai) wysłyszeć można i słowa znane z często używanych wyrażeń takie jak: rosz (głowa – jak w Rosz Haszana); tow (dobry – określenie olejku, znane z mazl tow); chaim (życie – jak w le chaim).
- Tagi: Aaron, Adonai, Amorejczycy, Biblia, Biblia Gdańska, Biblia Warszawska, córka Syońska, Dawid, góra Hermon, Hermon, Hiram, Izrael, Jerozolima, język hebrajski, Jordan, le chaim, mazl tow, miasto Dawida, Mojżesz, olejek, północne strony, Prawo wyjdzie z Syonu, przekład Biblii, Przekład Nowego Świata, Przypowieści Salomona, psalm, Psalm 133, rosa Hermonu, Rosz Haszana, Salomon, Senir, Sirion, Stary Testament, Świątynia Salomona, Święte Miasto, Sydończycy, Syjon, tłumaczenie Biblii, Zion, życie