Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

(ERAZM Z ROTTERDAMU I ULRICH ZWINGLI)

Około 1525 roku Luter wdał się w spór z samym „księciem humanistów”, Erazmem z Rotterdamu. Początkowo nic nie zapowiadało konfliktu – Luter z dorobku Erazma czerpał pełnymi garściami, a Erazm odnosił się doń życzliwie i nawet po trosze wspierał. W konserwatywnych kręgach kościelnych uważano nawet, że Erazm jest ukrytą sprężyną działań Lutra; to akurat wcale nie było prawdą.

Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

Klęska 1525 roku ograniczyła działalność Lutra do elektorskiej Saksonii. Oczywiście, wpływ jego sięgał daleko poza granice saskiego elektoratu, ale tylko tam mógł teraz swą pracę prowadzić osobiście. Sprzyjał mu nowy elektor Jan Stały, chociaż nie był on władcą na miarę swego starszego brata, zmarłego księcia Fryderyka Mądrego.

Mieliśmy niedawno możliwość odwiedzić Instytut Orientalny – muzeum starożytności przy University of Chicago. Eksponatów w nim mnóstwo, choć nie jest zbyt duże, szczególnie w porównaniu z takimi chicagowskimi molochami jak Instytut Sztuki czy Muzeum Nauki, gdzie bez trudu można spędzić cały dzień. Oriental Institute to wyprawa w sam raz na niedzielne popołudnie. Nazwa jest na pierwszy rzut oka nieco myląca, bo kojarzyć się może z Chinami czy Japonią, ale jednak chodzi o BLISKI Wschód, czyli w sam raz okolice dla kogoś zainteresowanego Pismem Świętym.

Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

(Przypowieści 31:10)

W tych gorących, a tragicznych dniach wojny chłopskiej Luter znów dokonał przewrotu – tym razem najzupełniej osobistego. Skutkiem jego nauczania był rozpad życia zakonnego; mnisi i mniszki masowo opuszczali klasztory. Zdarzyło się właśnie, że z klasztoru panien cystersek w Nimbschen, 30 km od Lipska, uciekło dwanaście zakonnic.

Historia narodu izraelskiego obfituje w sytuacje, kiedy wybrany lud próbował chodzić swoimi ścieżkami, nie zważając na przymierze zawarte z Panem Bogiem. Spotykało go za to mniej lub bardziej srogie karanie i choć w naszym przypadku konsekwencje pewnie nie będą aż tak natychmiastowe czy drastyczne – wszak wielu Izraelitów na skutek nieposłuszeństwa poniosło śmierć niedługo po popełnieniu wykroczenia – historie te stanowią również lekcję na dziś.

Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

Przebieg walk był wszędzie podobny, jak pod Frankenhausen. Zmasowane ataki gromad chłopskich, źle skoordynowane i bezładne – chyba, że dowodzili dawni najemni piechurzy – potem umiejętna kontrakcja wojsk książęcych, rozpaczliwy opór chłopów, w końcu klęska i rzeź. Zemsta wielkich panów potrafiła być straszna. Nie potrafił temu przeciwdziałać Luter, który poniósł wtedy pierwszą wielką porażkę.

Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

Müntzer działał najpierw w Zwickau, wspólnie z sukiennikiem Storchem i innymi radykałami; łączyło ich przekonanie, że ważne jak Biblia, a nawet ważniejsze od niej, są wizje i objawienia, których doznawali. Mieszczanie tamtejsi uznali go za niebezpiecznego podżegacza i wygnali z Zwickau.

Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

Powstania ludowe wybuchały wielokrotnie w feudalnej Europie. Gdy wzmagał się ucisk, a nikt nie chciał słuchać skarg i bronić ciemiężonych chłopów, za broń chwytali oni sami. Przyczyny były wszędzie podobne. Wojna domowa, która w XVII stuleciu spustoszy Rzeczpospolitą Polsko-Litewską i przyprawi ją o upadek, też będzie wielką rebelią ukraińskiego chłopstwa. Pisze o tej wojnie jej naoczny świadek:

Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

Uzbrojony w gotowy przekład Nowego Testamentu, ów „oręż, którym walczymy”, Luter – wbrew woli elektora saskiego - opuścił Wartburg. Na przedwiośniu, w marcu 1522 roku, znów pojawił się w Wittenberdze. Wracał do miejsca, które dobrze znał – lecz od czasu sejmu w Wormacji sytuacja wewnątrz Niemiec zmieniła się tak bardzo, że powrót do Wittenbergi był faktycznie podróżą w nieznane. Czekało go tam mnóstwo żmudnej pracy; podołał jej, choć – być może – apogeum swych osiągnięć miał już Luter za sobą.

Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

Wybiegnijmy tu nieco w przyszłość – na tym, czego dokonał w Wartburgu, Luter nie poprzestał. Tekst niemiecki Nowego Testamentu poddawał nieustannym poprawkom, a czekał go jeszcze przekład Starego Przymierza – wyzwanie daleko większe. Świadom tych trudności, sam nie chciał się tego podjąć, lecz zatrudnił grono współpracowników.

Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

Przekład Lutra stał się kamieniem milowym w dziejach tłumaczeń Biblii, i to nie tylko w krajach języka niemieckiego. Wzorowała się na nim nawet przeciwna Lutrowi strona katolicka, a współczesny język niemiecki w dużym stopniu ukształtował się na tym przekładzie.

Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

W grudniu 1521 roku Luter, potajemnie i w przebraniu, odwiedził Wittenbergę. Było to aż nazbyt ryzykowne i zostało na dworze saskim źle przyjęte. W Wittenberdze Luter spotkał się z przyjaciółmi, wśród nich – z Filipem Melanchtonem; ci ostatecznie przekonali go, jak bardzo potrzebny jest przekład Biblii na język niemiecki. Zaraz po powrocie na Wartburg Luter wziął się więc ostro do pracy.

Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

Zanim jednak Luter rozpoczął swą wielką pracę nad przekładem Biblii, napisał nieobszerny komentarz do pewnego fragmentu z Ewangelii. Właściwie dokończył go teraz i uzupełnił, bo zaczął go pisać jeszcze przed wezwaniem na Sejm Rzeszy w Wormacji; z oczywistych względów musiał tego naówczas zaprzestać. Był to hymn pochwalny z 1 rozdziału Ewangelii św. Łukasza, wersety 46-55, znany jako „Magnificat” – uroczysta pieśń kościelna, śpiewana podczas wieczornych nabożeństw.

Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

Przymusowe odosobnienie źle wpłynęło na brata Marcina; choć w klasztorze nawykł do samotności, tym razem trudno ją znosił, źle sypiał i narzekał na swe zdrowie. Poprawiło mu się, gdy mógł wreszcie – w szlacheckim przebraniu, z długimi włosami i brodą – choć trochę wyjrzeć na świat.

Kontynuacja tekstu: „Oręż, którym walczymy”

Złożywszy przed sejmem Rzeszy to fałszywe przecież, a uroczyste oświadczenie, Fryderyk Mądry opuścił Wormację. W ślad za nim wyjechał inny elektor, książę Ludwik Wittelsbach, palatyn nadreński. Formalnie brakło więc quorum, nie przeszkodziło to wszakże cesarzowi w ogłoszeniu edyktu o banicji Lutra. Prócz cesarza, podpisali się pod nim także pozostali elektorzy.