Brakujące plemiona

Ze wszystkich plemion synów Izraela. – Obj. 7:4

To, co w Biblii na pierwszy rzut oka wydaje się pomyłką, często okazuje się wartościową informacją. Pozorne sprzeczności w zapisie mogą świadczyć o ukrytej prawdzie lub głębszej, symbolicznej wymowie.

Jakub miał dwunastu synów. Ich matkami były cztery różne kobiety. Na podstawie opisu biblijnego (1 Mojż. 29:32‑35, 30:1‑12, 30:13‑24, 35:16‑18) można ich ustawić w następującej kolejności urodzenia: 1. Ruben, 2. Symeon, 3. Lewi, 4. Juda (synowie Lei), 5. Dan, 6. Naftali (synowie Bilhy), 7. Gad, 8. Aser (synowie Zilpy), 9. Issachar, 10. Zabulon (synowie Lei), 11. Józef, 12. Benjamin (synowie Racheli).

Potomkowie tych dwunastu mężczyzn utworzyli dwanaście plemion składających się na naród izraelski. Patriarcha rodu, Jakub-Izrael, w swoim testamencie poczynił pewne zmiany na liście potomków, uznając dwóch synów jedenastego syna, Józefa, za swoich spadkobierców. W ten sposób usankcjonowany został stary obyczaj przyznający pierworodnemu synowi dziedzictwo o podwójnej wartości w stosunku do tego, co otrzymywali pozostali synowie. Dlatego też na późniejszych listach plemion izraelskich nie ma Józefa, a w jego miejsce pojawiają się imiona dwóch jego synów: Efraima i Manassesa (1 Mojż. 48:5). Oznaczałoby to oczywiście występowanie trzynastu plemion, gdyby nie to, że Lewi został później wyłączony z udziału w dziedzictwie ziemi.

W wędrownym obozie izraelskim dwanaście plemion stacjonowało po czterech stronach sanktuarium w grupach po trzy plemiona. Obozy te dowodzone były przez Judę, Rubena, Efraima i Dana. Potomkowie Lewiego, jako plemię kapłańskie, obozowali wokół sanktuarium. Po wejściu do Kanaanu ziemia została rozdzielona w drodze losowania. Geograficzne usytuowanie terytoriów plemiennych w kolejności z północy na południe odzwierciedlone zostało mniej więcej w wizji proroka Ezechiela, przepowiadającej odrodzenie Izraela po powrocie z wielkiej niewoli (Ezech. 48:1‑10, 48:11‑20, 48:21-29).

Porządek, w jakim wymienione zostały plemiona izraelskie w scenie pieczętowania, nie odpowiada ani kolejności urodzenia synów Jakuba, ani sposobowi obozowania i marszu w czasie pustynnej wędrówki po wyjściu z Egiptu, ani też geograficznemu usytuowaniu plemion według terytorialnego przydziału ziemi. Również inne biblijne wykazy synów Jakuba czy plemion izraelskich (1 Mojż. 49:1‑14, 49:15‑28 – błogosławieństwo Jakuba, 5 Mojż. 33:1‑29, 33:11-20, 33:21-29 – błogosławieństwo Mojżesza, Ezech. 48:31‑34 – bramy miasta) nie odpowiadają porządkowi z wizji pieczętowania stu czterdziestu czterech tysięcy.

Na liście „wszystkich plemion” z Obj. 7:5‑8 brakuje też dwóch imion, Efraima i Dana*. Plemion jest jednak w sumie dwanaście, gdyż występują wśród nich Józef oraz Lewi. Czasami uznaje się, że brakujące imiona zostały ominięte przez pomyłkę. Potwierdzać by to mogły inne jeszcze braki w zapisie Kodeksu Synaickiego, w którym dodatkowo nie są wymienione jeszcze plemiona Gada i Symeona. Te omyłkowe pominięcia zostały jednak uzupełnione w późniejszych korektach, podobnie jak łączna liczba 144 tysięcy zapieczętowanych (w Kodeksie Synaickim 140 tysięcy), gdyż inaczej cały fragment byłby arytmetycznie niespójny.

Jeśliby jednak pominięcie plemion Efraima i Dana nie było wynikiem omyłki, to mogłoby potwierdzać symboliczną wymowę idei wybrania narodu Izraela oraz podziału na dwanaście plemion. W czasie wędrówki po pustyni Efraim i Dan byli przywódcami dwóch obozów – zachodniego i północnego. W marszu usytuowani byli w tylnej części kolumny za sanktuarium jako dwa ostatnie obozy (4 Mojż. 10:22,25). Po wejściu do Kanaanu Dan i Efraim zajmowali wysunięte pozycje w północnej części ziemi izraelskiej. Dan samowolnie osiedlił się na wysuniętej północy pod Hermonem (Sędz. 18:1,7), zaś Efraim wyznaczał południowy kraniec północnego terytorium, granicząc od południa z Benjaminem oraz pierwotnymi siedzibami Danitów. Po podziale Izraela na królestwo północne i południowe, w Dan i efraimskim Betel, na północnym i południowym krańcu Północnego Królestwa Izraela, usytuowane zostały dwa miejsca odstępczego kultu (1 Król. 12:28‑29). Być może dlatego właśnie plemiona te stały się symbolem odstępstwa i przez to utraty prawa przynależności do narodu wybranego.

Pominięcie Dana i Efraima mogłoby także stanowić symboliczne ostrzeżenie dla osób zajmujących wyróżnione i krańcowe pozycje. Były to silne i przywódcze plemiona. Efraim dziedziczył prawa pierworodztwa, a z jego rodu wywodził się namaszczony przez Mojżesza Jozue. Ani wybór Boży, ani też wyróżniona pozycja wśród wybrańców nie gwarantują jednak ostatecznego sukcesu. Wyróżnienie i zajmowanie krańcowych pozycji wśród społeczności wybranych mogą wręcz oznaczać zagrożenie szczególnym niebezpieczeństwem. Ludzie wybitni łatwo popadają w pychę, a ich kreatywne umysły i niezależne charaktery prowokują do wprowadzania obcych poglądów i kultów. Brak Efraima i Dana wśród zapieczętowanych zwycięzców to ostrzeżenie dla liderów i osób mających skłonność do zdecydowanego reprezentowania krańcowych poglądów.

Jedyną zasadą kolejności plemion, jaka daje się zauważyć w wizji pieczętowania, to pierwsza i ostatnia pozycja pokoleń Judy i Beniamina, czyli dwóch plemion składających się w głównej mierze na społeczność izraelską z czasów Jezusa. Zapowiadane przez proroctwa pochodzenie Mesjasza z plemienia Judy mogło być ważnym powodem umieszczenia nazwy tego plemienia na pierwszym miejscu. Z plemienia Benjamina pochodził natomiast ostatni apostoł Jezusa, wybrany już po zmartwychwstaniu i wniebowstąpieniu Mistrza – Saul z Tarsu.

Pewną regularnością porządku wymieniania plemion jest zasada dwójkowa. Juda i Ruben to dwaj spośród czterech pierwszych synów Lei – jeden był pierworodnym z wyboru Bożego, a drugi – pierworodnym w kolejności urodzenia. Gad i Aser to synowie Zilpy. Naftali powinien występować razem z Danem jako dwaj synowie Bilhy, ale usuniętego Dana zastąpił Manasses. Symeon i Lewi to dwaj zganieni przez Jakuba synowie Lei. Issachar i Zabulon zamykają listę synów Lei. I na koniec Józef i Benjamin, dwaj synowie Racheli.

Podobną zasadę wymieniania parami można zauważyć na liście apostołów według Ewangelii Mateusza, być może dlatego, że działalność misyjna prowadzona była w dwuosobowych zespołach (Mat. 10:2‑4; Mar. 6:7). Ten związek również mógłby przemawiać za symbolicznym, a nie literalnym znaczeniem plemion izraelskich. Czy są to wystarczające argumenty?

Dzisiejsi Izraelici rzadko mogą się poszczycić potwierdzonym rodowodem sięgającym synów Jakuba. Z wyjątkiem wybitnych rodów kapłańskich czy królewskich, swój związek z narodem wybranym opierają oni raczej na kilkupokoleniowej tradycji przynależności religijnej, wierze lub poczuciu związku kulturowego dziedziczonego przez wychowanie w rodzinie. Tak więc również dla cielesnych potomków Jakuba sprawa podziału na dwanaście plemion ma znaczenie raczej symboliczne, a poczucie związku z nimi – wymowę bardziej duchową niż materialną.

W tym samym sensie każdy z tych, którzy jako dzikie gałązki zostali wszczepieni do oliwnego pnia obietnicy Abrahama, może pielęgnować osobiste poczucie związku ogólnie z całym „narodem” wierzących albo też wywodzić swoje duchowe korzenie od któregoś z synów Jakuba. Oby tylko nie był to Dan lub Efraim.

Najważniejsze pojęcia i zagadnienia

1. Synowie Jakuba oraz wywodzące się od nich plemiona izraelskie wymieniani są w Biblii w różnej kolejności, a czasem niektórzy bywają pomijani.
2. Pominięcie imion na liście plemion izraelskich może przemawiać za jej symboliczną wymową.
3. Dan i Efraim byli czołowymi plemionami Północnego Królestwa Izraela. Ich brak wśród wybrańców może stanowić ostrzeżenie dla przywódców i ludzi o silnych osobowościach.

W następnym odcinku: Niezliczony tłum w białych szatach – czyli o zwycięskim wyjściu z wielkiego ucisku

Cykl: Spacery z Janem po wyspie Patmos - spis wszystkich odcinków