Osiem razy święty

A odpoczynku nie mają dniem i nocą, mówiąc:
Święty, święty, święty, święty,
święty, święty, święty,
święty
Pan, Bóg, Wszechmogący, który był i jest i przyjść ma. – Obj. 4:8

Według zasad współczesnej stylistyki kilkakrotne powtórzenie tego samego słowa jest uznawane za błąd. Nie brakuje nam papieru i atramentu, a jednak uważamy, że szkoda czasu na pisanie i czytanie jednego i tego samego. Nieco inaczej przedstawia się to w muzyce. Operowanie jednym motywem jest w niej niemalże zasadą. Są nawet takie rodzaje muzyki, w których wielokrotne powtórzenia stanowią niezbędny środek wyrazu. Proroctwo to właściwie pieśń. Przeznaczone do publicznego odczytywania, ma pobudzać emocje, a nie tylko przekazywać informacje. Temu między innymi służą powtórzenia.

Cheruby Bożego rydwanu z wizji Ezechiela (rozdz. 1 i 9‑10) są nieme. Poruszają tron, podejmują rozmaite działania, ale nie mówią. Szum ich skrzydeł przypomina wprawdzie głos Boży (Ezech. 1:24; Ezech. 10:5), ale nie są to dźwięki artykułowane, które można by ująć w słowa. Inne widzenie chwały Bożej opisuje prorok Izajasz: Ponad wysokim i wyniosłym tronem Bożym stoją sześcioskrzydłe serafiny^*, wołające potężnymi głosami: Święty, święty, święty, PAN zastępów; pełna jest wszystka ziemia chwały jego (Izaj. 6:3). Zwierzęta z wizji Jana wyglądem i funkcją przypominają cheruby z proroctwa Ezechiela, ale przemawiają jak serafiny z widzenia Izajasza.

Słowa wypowiadane przez zwierzęta unoszące tron Boży różnią się od tego, co wykrzykiwały serafiny. Obydwa teksty zaczynają się podobnie – od wielokrotnego powtórzenia przymiotnika „święty”. Dalej w wypowiedzi cherubów pojawiają się cztery różne określenia zasiadającego na tronie: Pan (gr. kyrios), Bóg (gr. theos), Wszechmogący (gr. pantokrator) oraz znane już ze wstępu do Księgi Objawienia wyrażenie „będący który był i przychodzący”, które swą treścią nawiązuje do znaczenia Imienia Bożego – Wiekuisty^*.

Owe cztery greckie określenia mają swoje hebrajskie odpowiedniki. Bóg, znany Abrahamowi jako El-Szaddaj, objawił się Mojżeszowi pod imieniem JHWH (2 Mojż. 6:3). Oprócz tego w Pismach często nazywany jest Elohim (Bóg, mocarz, sędzia) lub Adonaj (mój Pan). Dwa pierwsze imiona nawiązują do wszechmocy i wieczności Boga, czyli do Jego potęgi i chwały ogarniającej całą przestrzeń i wszystkie wieki. Elohim to określenie Boga będącego potężnym Sędzią, który ocenia oraz karze lub nagradza swych poddanych. Słowo to odnosi się także do bytu Bożego, całkowicie odmiennego od materialnej istoty człowieka: Bom ja Bóg [hebr. El],a nie człowiek (Oze. 11:9). Adonaj to znów wyraz uczuć człowieka, który ośmiela się nazywać owego potężnego Władcę swoim Panem.

Te cztery imiona Boga poprzedzone zostały wielokrotnym powtórzeniem słowa „święty”. W Kodeksie Synaickim wyraz ten pojawia się w tym miejscu aż osiem razy. Ręka późniejszego korektora wykreśliła pięć z ośmiu wystąpień słowa hagios. Jednak w układzie zapisu Kodeksu Synaickiego wyraźnie widać, że owo ośmiokrotne powtórzenie nie było dziełem przypadku ani wynikiem pomyłki. Wydzielony specjalnie akapit w pierwszej linijce zapisuje słowo hagios cztery razy, w drugiej – trzy i w trzeciej – raz. Późniejsi korektorzy, kierowani powodami, których możemy się tylko domyślać, usunęli fragment pierwszej i trzeciej linii oraz całą drugą.

Codex Sinaiticus Project - Obj. 4:8

Wydaje się jednak, że ośmiokrotne powtórzenie przymiotnika „święty” ma swoje symboliczne i emocjonalne znaczenie. Zauważalny jest związek liczby osiem z czwórkową symboliką tronu Bożego. Unoszą go cztery zwierzęta, które według wizji Ezechiela mają po cztery twarze. Jeśli funkcje ich skrzydeł są takie, jak w widzeniu Izajasza (Izaj. 6:2), to dwa z sześciu skrzydeł każdego z nich służą do latania. W sumie więc tron unoszony jest ruchami ośmiu skrzydeł.

Liczba osiem ma także wymowę symboliczną, wiążącą się ze znaczeniem słowa „święty”. Trudno powiedzieć, czy graficzna forma zapisu Kodeksu Synaickiego jest przypadkowa, czy celowa. W układzie linii rzuca się jednak w oczy to, że pierwsza z nich jest jakby za długa, gdyż na siłę wciśnięto do niej cztery powtórzenia wyrazu hagios. Druga zawiera trzy słowa, co razem daje znaną symboliczną liczbę siedem, podzieloną jak zwykle na cztery i trzy elementy. W trzeciej linii pozostaje jedno hagios.

Siedem plus jeden to liczba, która w wielu miejscach Biblii wiąże się ze świętością. Poświęcanie kapłanów trwało siedem dni, by ósmego mogli rozpocząć swą służbę (3 Mojż. 9:1). Był to jednocześnie ósmy dzień pierwszego miesiąca (2 Mojż. 40:2). Przez siedem dni składano ofiary święta Sukkot, w dniu ósmym zwoływano święte zgromadzenie (3 Mojż. 23:36). Przez siedem dni po porodzie kobieta jest „nieczysta”, a ósmego dnia ma być obrzezany jej syn (3 Mojż. 12:3). Zabieg ten jest oznaką przystąpienia do świętości przymierza Abrahamowego (1 Mojż. 17:1 – bądź doskonały). Także inne rytuały oczyszczenia trwają siedem dni, co oznacza, że po nich następuje ósmy dzień powrotu do świętości^*. Czyste zwierzę dopiero w ósmym dniu życia nadawało się na świętą ofiarę (3 Mojż. 22:27). Ósmy syn Jakuba miał na imię Aszer. Jego imię wyraża stan szczęśliwego błogosławieństwa (1 Mojż. 30:13).

W pewnym sensie dzień pięćdziesiąty, jako następujący po siedmiu tygodniach dni, jest wyższym poziomem dnia ósmego. Pięćdziesiąt dni po wyjściu z Egiptu Izrael został poświęcony pod Górą Synaj^*. Pięćdziesiąt dni po zmartwychwstaniu Jezusa Kościół został poświęcony mocą z wysokości (Dzieje Ap. 2:1). Pięćdziesiąty rok, jako ósmy po siedmiu siódemkach lat, jest miłościwym rokiem powrotu do dziedzictwa wolności, godności i świętości (3 Mojż. 25:10). W tym znaczeniu 50 jest także liczbą ostatnią. Po zakończeniu liczenia cyklu siedmiu lat sabatowych rozpoczynał się nowy cykl jubileuszowy.

Liczba osiem kojarzy się zatem z pełnią świętości Boga. Jest to świętość ostateczna, która nie ma wyższego stopnia. Gdyby zwierzęta kolejno wypowiadały słowo „święty”, to każde z nich wymówiłoby je dwa razy, a następnie raz jedno z Jego czterech imion. Potem cykl zaczynałby się od nowa, tak by wychwalanie nie ustawało dniem i nocą. Świętość Boga najpierw dwa razy okrąża tron, a potem trwa wiecznie. Pełnia Jego świętości realizuje się bowiem na dwóch poziomach: Bądź wola Twoja jako w niebie, tak i na ziemi – modlimy się codziennie. Nieskończoność Bożej świętości w dwóch cyklach oczyszczenia – najpierw wybranych świętych, a potem wszystkich ludzi – ogarnie cały wszechświat, zarówno w sferze nieba, jak i ziemi, a potem już będzie trwała wiecznie.

Najważniejsze pojęcia i zagadnienia

1. Nieme cheruby z wizji Ezechiela przemawiają u Jana głosami Izajaszowych serafinów.
2. Kodeks Synaicki, inaczej niż późniejsze rękopisy, powtarza słowo „święty” osiem razy.
3. Liczba osiem obrazuje niekończącą się i wszystkoogarniającą świętość Boga.

W następnym odcinku: Dwudziestu czterech starców – czyli zwoje świętych Pism

Cykl: Spacery z Janem po wyspie Patmos - spis wszystkich odcinków