Oryginał i kopia

Które miasto jest podobne do tego wielkiego miasta? – Obj. 18:18.

Większość słynnych starożytnych greckich rzeźb, które podziwiamy w muzeach archeologicznych, to rzymskie kopie. Oryginały się nie zachowały. Może i lepiej, gdyż prawdopodobnie bylibyśmy rozczarowani. W starożytności nie znano praw autorskich. Udane i popularne wzory powielano i udoskonalano.

Rzym pod każdym prawie względem był udoskonaloną kopią najwspanialszych starożytnych wzorów. Najłatwiej oczywiście dostrzec w jego cywilizacji naśladownictwo greckiej kultury prawnej, administracyjnej, religijnej czy artystycznej i filozoficznej. Sięgając jednak głębiej, można zauważyć, że świat rzymski, w którym ciągle przecież żyjemy, zgromadził i udoskonalił dorobek wszystkich wcześniejszych cywilizacji śródziemnomorskich. A do tego Persja, która była mocarstwem na pograniczu Wschodu i Zachodu, przeniosła do Europy niektóre wartościowe elementy kultury dalekiej Azji.

Jan, obserwując rzeczywistość przez pryzmat nauki Jezusa oraz pod wpływem lektury wielkich hebrajskich proroków, postrzega oczywiście otaczający go świat jako wynaturzenie Bożych wartości i zagrożenie dla dobra ludzkości oraz wiary ludzi oddanych Bogu. Jednak szczegółowość opisu sądu Bożego mającego spaść na tę cywilizację świadczy o wadze, jaką przykłada do jej potęgi i zasięgu oddziaływania. Księga Objawienia nie jest popisem umiejętności literackich. Jej opisy są zwięzłe, rzeczowe i pozbawione nadmiernej ilości szczegółów. W tym jednak przypadku opis sądu Babilonu nawiązuje do najwyższych poetyckich wzorów hebrajskiej literatury sprzed babilońskiej niewoli Izraela. Dość powiedzieć, że obejmujące około 600 słów Janowe proroctwo o Babilonie stanowi ponad 8 proc. całości jego wizji, która począwszy od rozdziału 4. do końca obejmuje łącznie ok. 7300 słów.

Rozbudowany opis winy i kary Babilonu pełni ponadto funkcję przeciwwagi do równie obszernego opisu Nowej Jerozolimy. Samo to, że jakiś ludzki system społeczno-gospodarczy stanowi zagrożenie dla Bożego porządku, świadczy już o jego potędze i zasięgu oddziaływania. Ogólnie wizje Księgi Objawienia osnute są wokół konfliktu dwóch przeciwnych sobie światów – sił dobra i zła. Bogu przeciwstawiony jest Szatan, wizyjny smok, Jezusowi i Jego panowaniu – bestia oraz jej królestwo, a dobremu wpływowi siedmiu Bożych duchów sprzeciwia się fałszywy prorok. Znamię bestii na czołach i rękach jej zwolenników kontrastuje z Bożą pieczęcią na czołach świadków Jezusa.

W tym kontekście Babilon jest zaprzeczeniem Nowej Jerozolimy. Proponuje on pewną wygodę administracyjną i gospodarczą, zapewnia pozorne bezpieczeństwo i dobrobyt, ale za cenę porzucenia oryginalnych ludzkich i Bożych zasad, z jakimi stworzony został Adam, a później w znany nam świat wysłany Noe wraz ze swym potomstwem. Uwielbienie i szacunek dla Boga i Jego szlachetnych, acz trudnych praw zostają porzucone na rzecz gloryfikacji siły militarnej, przewagi gospodarczej oraz rozwiązłości. Przykazanie miłości i szacunku do bliźnich zastępowane jest samolubstwem i walką o własne prawa. Zasadę zrównoważonego rozwoju wszystkich uczestników życia gospodarczego wypiera egoistyczne dążenie wąskich elit dominujących i uprzywilejowanych jednostek do zagarniania dla siebie jak największej ilości dóbr oraz środków ich pozyskiwania.

W przeciwieństwie do tego Nowa Jerozolima pozwoli wszystkim ludziom w nieskrępowany sposób czcić dobrego Ojca w niebie i w równym stopniu korzystać ze wszystkich dobrodziejstw wypracowywanych w ramach ogólnego postępu cywilizacyjnego. Oryginalny ogród Eden, stworzony niegdyś przez Boga na pustkowiu, przeniesie się do nowego miasta, stworzonego co prawda przez ludzi, ale w mocy Bożych zasad sprawiedliwości, mądrości i miłości.

Przeciwieństwem i zaprzeczeniem miasta, które buduje Bóg począwszy od Abrahama (Hebr. 11:10), jest mistyczny Babilon. Za dni Jana określenie to pasowało do Cesarstwa Rzymskiego, a w naszych czasach – do ogólnie rozumianej cywilizacji Zachodu. Skoro Rzym był rozbudowaną i udoskonaloną kopią wcześniejszych światowych imperiów – Asyrii, Babilonii, Persji i państw helleńskich, to nie ma w tym nic dziwnego, że proroctwo Jana potępiające jego bezbożność zostało skonstruowane na wzór podobnych przepowiedni zawartych w księgach Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela czy innych pomniejszych proroków.

Rzym przedstawiony został jako nierządnica. To samo pisał o Niniwie prorok Nahum: Z powodu mnóstwa czynów nierządu tej rozkosznej nierządnicy, mistrzyni czarów, która zaprzedawała narody swoim nierządem i ludy swoimi czarami, oto jestem przeciwko tobie, mówi PAN zastępów (Nah. 3:4-5). Rzym jest miastem kupieckim, bez umiaru bogacącym się na morskim i zagranicznym handlu. Podobny zarzut stawiał prorok Ezechiel Tyrowi, którego zło i osądzenie opisał aż w trzech poematach (Księga Ezechiela, rozdz. 26, 27, i 28). Tenże Tyr jest w oczach Izajasza także nierządnicą (Izaj. 23:16).

Rzym, podobnie jak Babilon, wydawał się niepokonaną potęgą, a jednak prorocy przepowiadali, że nawet tak potężne państwa i miasta upadną. Jeremiasz ogłaszał taki wyrok Boży na Babilon w czasach największej świetności imperium nowobabilońskiego. Nic dziwnego, że jego przepowiednie spotkały się z niezrozumieniem i odrzuceniem. Babilon był złotym kielichem w ręce PANA – przyznawał prorok, ale jednak ogłasza – nagle upadł Babilon i został rozbity (Jer. 51:7-8). Podobną przepowiednię o Rzymie wygłasza Jan.

Jan, podobnie jak Izajasz oraz Jeremiasz, nawołuje do opuszczenia miasta, które ma zostać dotknięte Bożymi karami. Odstąpcie, odstąpcie, wyjdźcie stamtąd, nieczystego nie dotykajcie; wyjdźcie spośród niego (Izaj. 52:11) – wołał Izajasz. Wyjdźcie spośród niego, mój ludu, i niech każdy ratuje swoją duszę przed zapalczywością gniewu PANA (Jer. 51:45, por. Jer. 50:8, 51:6,9) – wzywał Jeremiasz. Objawienie z wyspy Patmos podobne wezwania kieruje do wierzących w Boga naśladowców Jezusa, którym groziło zauroczenie potęgą i bogactwem Rzymu.

W matematyce mówimy o wzorze, gdy jakaś ogólna formuła może być zastosowana w wielu różnych sytuacjach, dając zawsze taki sam wynik. W starożytności dwunastowęzłowy sznur rozpięty między trzema punktami w odległościach trzech, czterech i pięciu odcinków służył do wyznaczania kątów prostych przy wznoszeniu budowli oraz wymierzaniu działek gruntowych. Pitagoras opisał tę zależność ogólną formułą: suma kwadratów przyprostokątnych równa się kwadratowi przeciwprostokątnej. Dzięki niej bez przymiarów można rozwiązywać zadania geometryczne.

  3x3 + 4x4 = 5x5

Podobną funkcję spełniają proroctwa. Przepowiadając reakcję Bożą w jednej określonej sytuacji historycznej, dają się sprowadzać do ogólnych wzorów, które pomagają rozwiązywać dylematy moralne człowieka wierzącego, w podobnych sytuacjach w innych czasach i w zastosowaniu do innych zjawisk historycznych. Na tej zasadzie proroctwa o Niniwie, Babilonie i Tyrze wyznaczyły ogólny wzór Bożego postępowania, który Jan odniósł w swoich czasach do Rzymu, a współczesny naśladowca Jezusa powinien umieć zastosować do aktualnych zjawisk cywilizacyjnych i politycznych.

Boże wzory ukazane w proroctwach nie cechują się aż takimi ścisłymi regułami jak zasady matematyczne czy artystyczne pierwowzory, lecz dają się na tyle uogólniać, że pomagają wierzącemu we właściwej ocenie współczesnych mu kopii sporządzanych na wzór starożytnych oryginałów.

Najważniejsze pojęcia i zagadnienia

1. Rzym jest twórczym rozwinięciem starożytnych wzorów Niniwy, Babilonu, Tyru, Persepolis czy Aten i jako taki stanowi przeciwieństwo Bożej, niebiańskiej Nowej Jerozolimy.
2. Wypowiedź Jana przeciwko Rzymowi wzorowana jest na hebrajskich proroctwach skierowanych przeciwko ówczesnym światowym metropoliom.
3. Wzory prorocze pomagają wierzącym wszystkich epok we właściwej ocenie aktualnych zjawisk społecznych, politycznych i gospodarczych.

W następnym odcinku: Radość w sądzie – czyli satysfakcjonujący wyrok

Cykl: Spacery z Janem po wyspie Patmos - spis wszystkich odcinków