Armagedon

I zgromadził ich na miejsce zwane po hebrajsku Armagedon – Obj. 16:16.

Tell (hebr. tel) to wzgórze powstałe w efekcie nawarstwiania się pozostałości ludzkiego osadnictwa. Prace archeologiczne prowadzone na takich wzgórzach odsłaniają w głąb warstwy zawierające ślady ludzkiej działalności z coraz wcześniejszych okresów. W Megiddo odsłonięto ich około 26. Są świadectwem istnienia co najmniej dwudziestu oddzielnych okresów w historii miasta między 4000 a 400 r. p.n.e. Oznacza to także, że tyle razy miasto było burzone i ponownie odbudowywane.

Pod Megiddo odbyły się co najmniej trzy bitwy o znaczeniu historycznym. W XV w. p.n.e. faraon Tutmoses III, zwany czasem przez historyków „egipskim Napoleonem”, pokonał pod Megiddo koalicję sił kananejskich, dowodzonych przez królów Megiddo i Kadesz. Pozwoliło mu to rozciągnąć egipskie panowanie na północy aż za Eufrat. W 609 r. p.n.e. faraon Necho II w drodze do Karkemisz – gdzie razem z Asyryjczykami miał przegrać bitwę z armią odradzającego się mocarstwa Babilonii pod wodzą Nabuchodonozora – pokonał pod Megiddo siły judzkiego króla Jozjasza. Od 19 do 25 września 1918 r. pod Megiddo rozgrywała się batalia sił aliantów z udziałem Brytyjczyków pod wodzą generała Edmunda Allenby’ego przeciwko wojskom państwa osmańskiego, która zdecydowała o kapitulacji Turków i upadku ich imperium.

Wystarczy spojrzeć na mapę topograficzną północnego Izraela, by zrozumieć, dlaczego twierdza Megiddo powstała w tym miejscu i miała w historii sporów między południem a północą tak istotne znaczenie. Nadmorska równina Szaronu, otwierająca drogę do Egiptu, oddzielona jest od doliny Jezreel – z wiodącymi przez nią północnymi szlakami – pasmem wzgórz Gilboa i masywem Karmel. Najwygodniejszym przejściem łączącym wspomniane równiny jest Wadi Ara. Dzisiaj przebiega tędy izraelska droga nr 65. U północnego wylotu wąwozu położone jest właśnie Megiddo.

Położenie Megiddo, źródło: Wikipedia - Megiddo, (Poloha Megida By Daniel Baránek)

W Biblii opisanych jest kilka ważnych zdarzeń związanych z Megiddo i strzeżoną przez tę twierdzę doliną Jezreel. Nie miały one może aż tak wielkiego wpływu na historię świata, ale z pewnością ukształtowały u Izraelitów zespół skojarzeń związanych z tą nazwą, a to zapewne było przyczyną użycia jej w Księdze Objawienia jako określenia miejsca ostatecznej bitwy między dobrem i złem.

Via Maris (Droga Nadmorska lub Droga Morska)

Jedna z najstarszych pieśni zanotowanych w Biblii zawiera strofę o wodach Megiddo (Sędz. 5:19‑21):

Przybyli królowie i walczyli,
walczyli wówczas królowie Kanaanu w Tanak,
nad wodami Megiddo;
            nie odnieśli jednak korzyści w srebrze.

Z nieba walczyły:
gwiazdy ze swoich miejsc walczyły z Siserą.
Rzeka Kiszon ich porwała,
pradawna rzeka, rzeka Kiszon.
            Podeptałaś, o duszo moja, mocarzy.

Pieśń opiewa zwycięstwo wojsk prowadzonych przez Baraka i Deborę nad Kananejczykami z Hasor pod dowództwem hetmana Sisery. Bitwa miała miejsce na równinie u podnóża twierdz Megiddo i Tanak. To wielkie zwycięstwo, rozsławione w pieśni, inspirowało zapewne ówczesnych osadników izraelskich w Kanaanie do dalszej walki i w istotny sposób przyczyniło się do ugruntowania ich narodowej spójności.

W tej samej dolinie, choć bliżej gór Gilboa (Sędz. 7:1), jeszcze bardziej spektakularne zwycięstwo odniósł Gideon. Z trzystoma zaledwie wojownikami wzbudził taki popłoch w obozie sprzymierzonych sił Midianitów, Amalekitów i pomniejszych plemion wschodnich (Sędz. 6:33), że najeźdźcy zabijali się wzajemnie, a pozostali, którzy uciekli z pola bitwy, zostali bez trudu pokonani przez izraelskich mieszkańców tamtych okolic.

Innym znamiennym zdarzeniem, jakie Izraelici kojarzyli zapewne z nazwą Megiddo, była śmierć judzkiego króla Achazjasza, ranionego przez Jehu (2 Król. 9:27). Namaszczony przez Elizeusza wykonawca wyroku na odstępczej dynastii Achaba, panującej w północnym Izraelu, nie miał intencji ingerowania w sprawy królestwa południowego. Zastał jednak Achazjasza w odwiedzinach u syna Achaba, ścigał go więc i ranił. Jerozolimski król schronił się w twierdzy Megiddo i tam umarł.

Niezamierzona bitwa faraona Necho z judzkim królem Jozjaszem (2 Król. 23:29; 2 Kron. 35:22) miała nie tylko pewien związek z dziejami całego świata, ale także w znaczącym stopniu ugruntowała sławę nazwy Megiddo. To przy tej właśnie twierdzy król Jerozolimy usiłował powstrzymać przeważające siły egipskie i zginął w niepotrzebnej bitwie. Był dobrym i lubianym przywódcą. Jego śmierć była tak bardzo opłakiwana (2 Kron. 35:24), że stało się to synonimem żałoby kojarzonej właśnie z Megiddo (Zach. 12:11).

Za sprawą tych właśnie historii hebrajska nazwa Har Megiddo kojarzyła się czytelnikom Biblii za czasów Jana przede wszystkim z wielkimi zwycięstwami dobrych sił izraelskich nad złymi siłami najeźdźców, ale także ze smutnymi zdarzeniami niepotrzebnych śmierci Achazjasza i Jozjasza oraz związaną z nimi żałobą.

Dzisiaj słowo „armagedon” stało się synonimem apokaliptycznej zagłady i końca świata. Pisze się książki pod takim tytułem, kręci katastroficzne filmy i nagrywa przerażającą muzykę. Wszystkie te produkty popularnej kultury nawiązują do propagandy strachu, jaką przez wieki posługiwały się wielkie chrześcijańskie kościoły. Tymczasem użycie hebrajskiej nazwy Har Megiddo (w greckiej formie: Harmagedon) miało zapewne w zamierzeniu autora Księgi Objawienia posłużyć wywołaniu pozytywnych skojarzeń związanych z faktem usunięcia zła i triumfu dobra, jak również z żałobą spowodowaną niepotrzebnym cierpieniem.

Tekst nie określa wprost, kto gromadzi królów ziemi na miejsce symbolicznego Armagedonu. Wszystko wskazuje na to, że domyślnym podmiotem w tym zdaniu jest szósty anioł, posłaniec tego Boga, który kiedyś powiedział do proroka: Nie mam (...) żadnego upodobania w śmierci umierającego (...). Odwróćcie się więc, a będziecie żyć (Ezech. 18:32). Zamysłem zgromadzenia królów pod Har Megiddo nie musi więc być zagłada. Nazwa ta, przywodząca na pamięć cały szereg związanych z nią historii, mogłaby służyć refleksji i opamiętaniu. Wszystko jednak wskazuje na to, że brak prawidłowej oceny sytuacji, pycha i zawziętość tak zaślepią przywódców świata, że nie wyrzekną się oni swych planów walki z Bogiem. Dopiero inni, którzy ocaleją z katastrofy, otrzymają łaskę wielkiej żałoby, czyli skruchy za całe zło, jakie przykładnie zostanie ukarane w tym wielkim akcie Bożej pomsty. Szkoda! Ciągle otwarta jest jeszcze droga uległości i poprawy.

Najważniejsze pojęcia i zagadnienia

1. Nie ma takiej góry, która nazywałaby się Megiddo; Har Megiddo to tel, czyli wzgórze powstałe z pozostałości po osadnictwie ludzi, którzy na przemian budowali i burzyli to, co zbudowali ich poprzednicy.
2. Okolice Megiddo ze względu na strategiczne położenie były miejscem wielkich bitew o dziejowym znaczeniu, ale także ważnych zdarzeń w historii Izraela, które ukształtowały sposób myślenia czytelników Biblii; najważniejszymi z nich są dwa spektakularne zwycięstwa dobra nad złem, odniesione przez Baraka i Gideona, oraz żałoba wywołana niepotrzebną śmiercią dwóch królów, a zwłaszcza Jozjasza.
3. Nazwa Armagedon powinna wywoływać refleksję historyczną, która mogłaby prowadzić do zaniechania planów walki z Bogiem; wszystko wskazuje jednak na to, że bitwa ta się odbędzie, siły zła zostaną w niej pokonane, a na symbolicznym polu walki będzie regularnie obchodzona wielka żałoba z powodu niepotrzebnej zagłady zatwardziałych przywódców tego świata.

W następnym odcinku: Stało się! - czyli czasza na powietrze

Cykl: Spacery z Janem po wyspie Patmos - spis wszystkich odcinków